De Kaart En Het Gebied (4 page)

'Ik ben blij dat je op eigen benen kunt staan,' antwoordde zijn vader. 'Ik heb in mijn leven een aantal jongens gekend die kunstenaar wilden worden en door hun ouders werden onderhouden; geen van hen heeft weten door te breken. Vreemd toch, je zou denken dat de behoefte om je uit te drukken, om een spoor in de wereld achter te laten, een enorme kracht is; en toch is het over het algemeen niet genoeg. Wat het beste werkt, wat mensen de sterkste prikkel geeft om boven zichzelf uit te stijgen, is nog altijd het kale gebrek aan geld.'

'Maar ik zal je wel een flat in Parijs helpen kopen,' vervolgde hij. 'Je zult mensen moeten ontmoeten, contacten moeten opdoen. En bovendien kunnen we het als een belegging beschouwen, de markt is op dit moment nogal in mineur.'

Op het televisiescherm was nu een komiek te zien die Jed bijna thuis wist te brengen. Er volgde een close-up van een beate, verheerlijkte Michel Drucker. Jed bedacht ineens dat zijn vader misschien wel gewoon behoefte had om alleen te zijn; het contact tussen hen was nooit meer echt hersteld.

Twee weken later had Jed het flatje gekocht waar hij nu nog altijd woonde, aan de Boulevard de 1'Hôpital, in het noorden van het dertiende arrondissement. De meeste straten in de buurt droegen namen van schilders - Rubens, Watteau, Veronese, Philippe de Champaigne wat eventueel als een voorteken kon worden opgevat. Prozaïscher gesproken bevond hij zich niet ver van de galeries die zich rond de wijk van de nieuwe Nationale Bibliotheek hadden gevestigd. Hij had niet echt onderhandeld, maar wel informatie ingewonnen over de context; overal in Frankrijk kelderden de prijzen, vooral in de stedelijke gebieden, en toch bleven de woningen leegstaan en vonden ze geen kopers.

In Jeds geheugen was haast geen enkel beeld van zijn moeder bewaard gebleven; maar natuurlijk had hij foto's gezien. Het was een knappe vrouw met een bleke huid en lang zwart haar, op sommige foto's kon je haar zelfs ronduit mooi noemen; ze leek een beetje op het portret van Agathe von Astighwelt in het museum van Dijon. Ze glimlachte op die beelden zelden, en zelfs achter haar glimlach leek nog angst schuil te gaan. Natuurlijk werd je daarbij ongetwijfeld beïnvloed door de wetenschap van haar zelfmoord; maar ook als je die probeerde te negeren had ze een ietwat onwerkelijke, of in elk geval onstoffelijke uitstraling; je zag haar gemakkelijk voor je op een schilderij uit de middeleeuwen of de vroege renaissance; het leek daarentegen onwaarschijnlijk dat ze puber had kunnen zijn in de jaren 1960, dat ze een
transistor
had kunnen hebben of naar
popconcerten
had kunnen gaan.

.

De eerste jaren na haar dood had Jeds vader geprobeerd het schoolwerk van zijn zoon bij te houden, in het weekend had hij uitstapjes gepland, naar de McDonald's of het museum. Daarna hadden de activiteiten van zijn bedrijf haast onvermijdelijk een hoge vlucht genomen; zijn eerste contract op het gebied van sleutelklare beach resorts was een daverend succes geweest. Niet alleen waren de oorspronkelijke deadlines en prijsopgaven gerespecteerd - wat op zichzelf al relatief zeldzaam was -, ook de uitvoering had unanieme lof geoogst vanwege de evenwichtigheid en het respect voor het milieu - hij kreeg laaiend enthousiaste artikelen in zowel de regionale pers als de nationale architectuurbladen, en zelfs een hele pagina in het katern 'Stijl' van het dagblad
Libération.
In Port-Ambarès, luidde het commentaar, had hij 'de essentie van het mediterrane wonen' weten te benaderen. Naar zijn eigen idee had hij niets anders gedaan dan uniform gebroken witte, rechtstreeks op de traditionele Marokkaanse bouwwijze geënte kubussen van wisselende omvang op een rijtje zetten, van elkaar gescheiden door oleanderperkjes. Wat niet wegneemt dat de opdrachten na dat eerste succes waren binnengestroomd en dat hij steeds vaker naar het buitenland had gemoeten. Toen Jed naar de middelbare school ging, besloot hij hem op een internaat te doen.

.

Hij koos voor het collége van Rumilly, in de Oise, dat werd geleid door jezuïeten. Het was een privé-school, maar niet speciaal voor de elite, het schoolgeld bleef ook binnen de perken, het onderwijs was niet tweetalig, de sportvoorzieningen hadden niets buitensporigs. De klanten van het collége van Rumilly waren niet afkomstig uit de puissant rijke bovenlaag, maar vooral uit de oude, conservatieve bourgeoisie (veel ouders waren militair of diplomaat), zonder dat het overigens katholieke fundamentalisten waren-meestal was het kind op internaat gedaan vanwege een slecht verlopen scheiding.

De sobere, tamelijk lelijke gebouwen boden een redelijk comfort - in de lagere klassen hadden de leerlingen een tweepersoonskamer, in de hogere een kamer voor zich alleen. Het sterke punt van de instelling, het belangrijkste verkoopargument, was de individuele pedagogische begeleiding die elke leerling kreeg - en inderdaad was het slagingspercentage bij het eindexamen sinds de oprichting nooit onder de vijfennegentig procent uitgekomen.

Tussen die muren en in het park, waar hij lange wandelingen in de extreem donkere beschutting van de dennenlanen maakte, zou Jed zijn arbeidzame en naargeestige tienerjaren doorbrengen. Hij klaagde niet over zijn lot, kon zich geen ander voorstellen. De ruzies tussen leerlingen waren soms gewelddadig, de vernederingen gewelddadig en wreed, en de gevoelige, tengere Jed zou zich onmogelijk hebben kunnen verweren; maar het gerucht had zich verspreid dat hij een van zijn ouders was kwijtgeraakt, zijn moeder nog wel, en zijn medeleerlingen werden van hun stuk gebracht door dat onbekende leed; zodoende hing er een soort halo van angstig respect om hem heen. Hij had geen echte vriend, en dong niet naar andermans vriendschap. Wel bracht hij hele middagen in de bibliotheek door, en toen hij op zijn achttiende was geslaagd voor zijn eindexamen bezat hij een ruime, bij de jongelui van zijn generatie ongebruikelijke kennis van het literaire erfgoed van de mensheid. Hij had Plato, Aeschylus en Sophocles gelezen; hij had Racine, Molière en Hugo gelezen; hij kende Balzac, Dickens, Flaubert, de Duitse romantici en de grote Russen. Sterker nog, hij was ook vertrouwd met de voornaamste dogma's van het katholieke geloof, die zo'n diep stempel op de westerse cultuur hadden gedrukt-terwijl zijn tijdgenoten over het algemeen wat minder ingevoerd waren in het leven van Jezus dan in dat van Spiderman.

.

De indruk van ietwat ouderwetse ernst die hij wekte, zou een gunstige uitwerking hebben op de docenten die zijn toelatingsdossier voor de kunstacademie moesten beoordelen; ze hadden duidelijk te maken met een originele, ontwikkelde, serieuze, waarschijnlijk ijverige kandidaat. Het dossier zelf, getiteld
Driehonderd foto's van ijzerwaren
, getuigde van opmerkelijke esthetische rijpheid. In plaats van de glans van de metalen en het bedreigende karakter van de vormen te benadrukken had Jed een neutrale, weinig contrastrijke belichting gebruikt en de ijzerwaren gefotografeerd tegen een achtergrond van middengrijs velours. Moeren, bouten en bahco's leken daardoor stuk voor stuk discreet glanzende sieraden.

Wel kostte het hem veel moeite (een probleem dat hij heel zijn leven zou blijven houden) om de begeleidende tekst bij zijn foto's te schrijven. Na verschillende pogingen om zijn onderwerp te rechtvaardigen nam hij zijn toevlucht tot pure feitelijkheid en beperkte hij zich tot de mededeling dat de meest elementaire ijzerwaren, gemaakt van staal, al een bewerkingsnauwkeurigheid in de orde van grootte van
0,1
millimeter hadden. Dichter bij de precisiemechanica in eigenlijke zin werden de onderdelen voor kwaliteitsfototoestellen of Formule 1-motors meestal van aluminium of een lichte legering gemaakt, met een nauwkeurigheid van 1/100 millimeter. In de echte precisiemechanica, ten slotte, zoals die bijvoorbeeld werd toegepast in de horlogemakerij of de tandchirurgie, werd titanium gebruikt; de tolerantie van de maten lag dan in de orde van grootte van een micron. Kortom, zo besloot Jed abrupt en kort door de bocht, we konden stellen dat de geschiedenis van de mensheid grotendeels samenviel met de geschiedenis van de beheersing van de metalen - want het nog jonge tijdperk van polymeren en plastics had volgens hem nog geen echte mentale verandering teweeg kunnen brengen.

Kunsthistorici, die wat vaardiger zijn in het hanteren van de taal, hebben later opgemerkt dat Jeds eerste echte werkstuk zich al meteen, net als in feite al zijn latere werkstukken, ondanks de verscheidenheid aan dragers, deed kennen als een
eerbetoon aan de menselijke arbeid.

.

Zo begon Jed een artistieke loopbaan met als enig project -waarvan het illusoire karakter hem maar zelden beangstigde - het geven van een objectieve beschrijving van de wereld. Ondanks zijn klassieke vorming was hij - in tegenstelling tot wat later vaak is geschreven - allerminst vervuld van religieus respect voor de oude meesters; toen al genoten Mondriaan en Klee ruimschoots zijn voorkeur boven Rembrandt en Velazquez.

De eerste maanden na zijn verhuizing naar het dertiende arrondissement deed hij zo ongeveer niets, behalve reageren op de binnenkomende opdrachten voor foto's van voorwerpen, wat er overigens niet weinig waren. Maar toen hij op een keer een Western Digital multimediaharddisk uitpakte die hij net per koerier had ontvangen en waarvan hij voor de volgende dag beelden uit verschillende gezichtshoeken moest aanleveren, begreep hij dat hij helemaal klaar was met de voorwerpfotografie - artistiek gezien in elk geval. Alsof het feit dat hij die voorwerpen met een zuiver beroepsmatig, commercieel doel was gaan fotograferen elke mogelijkheid om ze in een creatief project te gebruiken tenietdeed.

Door dat even abrupte als onverwachte inzicht belandde hij in een licht depressieve periode, waarin zijn voornaamste dagelijkse afleiding het kijken naar
Vragen voor een kampioen
werd, een programma dat werd gepresenteerd door Julien Lepers. Door zijn volharding en schrikbarende werklust was die aanvankelijk niet bijster talentvolle, ietwat stompzinnige presentator met het gezicht en de libido van een ram, die aanvankelijk veel liever een carrière als liedjeszanger had gehad en daar ongetwijfeld nog heimelijk naar terugverlangde, geleidelijk aan een onontkoombare figuur in het Franse medialandschap geworden. De mensen herkenden zich in hem, of ze nu eerstejaarsstudent aan de
tu
of gepensioneerde schooljuf uit de Pas-de-Calais,
biker
uit de Limousin of restauranthouder uit de Var waren. Hij was niet indrukwekkend en niet onbereikbaar, en straalde een gemiddeld, bijna sympathiek beeld van het Frankrijk van de jaren 2010 uit. Hoewel Jed een groot fan van Jean-Pierre Foucault was, met zijn menselijkheid en gewiekste ongedwongenheid, moest hij toch toegeven dat hij steeds vaker viel voor de charmes van Julien Lepers.

.

Begin oktober kreeg hij een telefoontje van zijn vader, die hem meldde dat zijn grootmoeder was gestorven; zijn stem klonk traag, een beetje bedrukt, maar niet veel meer dan normaal. Zijn grootmoeder, dat wist hij, was nooit over de dood van haar man heen gekomen, van wie ze zielsveel had gehouden, verbazingwekkend veel zelfs, in aanmerking genomen dat zo'n arme boerenomgeving doorgaans niet erg bevorderlijk was voor romantische ontboezemingen. Na zijn overlijden had niets, zelfs haar kleinzoon niet, haar uit de spiraal van verdriet kunnen bevrijden, met als gevolg dat ze geleidelijk aan al haar bezigheden had opgegeven, van konijnen fokken tot jam maken, totdat ze zelfs met tuinieren was gestopt.

Jeds vader moest de volgende dag naar de Creuse voor de begrafenis en voor het huis, het regelen van de nalatenschap; hij zou graag zien dat zijn zoon met hem meekwam. En eerlijk gezegd zou hij zelfs graag zien dat hij wat langer bleef om de formaliteiten af te handelen, hij had momenteel veel werk op kantoor. Jed zei meteen ja.

.

De volgende dag kwam zijn vader hem ophalen in zijn Mercedes. Tegen elven draaiden ze de snelweg
a20
op, een van de mooiste van Frankrijk, zo een die door de meest harmonieuze agrarische landschappen leidt; de lucht was helder en zacht, met wat mist aan de horizon. Om drie uur 's middags stopten ze bij een wegrestaurant vlak voor La Souterraine; terwijl zijn vader tankte kocht Jed op diens verzoek een kaart van de Creuse en de Haute-Vienne in de reeks Michelin Départements. Daar, bij het uitvouwen van zijn kaart, op een paar passen van de sandwiches in cellofaan, kende hij zijn tweede grote esthetische openbaring. Die kaart was subliem; diep getroffen begon hij te trillen voor de toonbank. Nog nooit had hij zo'n prachtig, zo'n van emotie en betekenis vervuld voorwerp aanschouwd als die Michelinkaart op 1
:150.000
van de Creuse en de Haute-Vienne. De essentie van de moderniteit, van het wetenschappelijke en technische begrip van de wereld, werd er vermengd met de essentie van het dierlijke leven. De tekening was complex en mooi, en door de beperkte kleurencode volmaakt helder. Maar in elk van de gehuchten en dorpen, weergegeven naar omvang, voelde je de hartslag, de roep van tientallen mensenlevens, van tientallen of honderden zielen - sommige voorbestemd tot de verdoemenis, andere tot het eeuwige leven.

Het lichaam van zijn grootmoeder rustte al in een eiken kist. Ze was gekleed in een donkere jurk, de ogen gesloten, de handen gevouwen; de medewerkers van de begrafenisonderneming wachtten alleen nog op hen om de deksel op de kist te plaatsen. Ze lieten hen tien minuten alleen in de kamer. 'Zo is het beter voor haar...' zei zijn vader na een lange stilte. Ja, waarschijnlijk, dacht Jed. 'Ze geloofde in God, weet je,' voegde zijn vader er aarzelend aan toe.

De volgende dag tijdens de mis, waarbij het hele dorp aanwezig was, en ook na afloop toen ze voor de kerk de condoleances in ontvangst namen, bedacht Jed dat zijn vader en hij opmerkelijk goed bij dit soort omstandigheden pasten. Met hun bleke, uitgebluste verschijning en hun donkere pakken kostte het hun geen enkele moeite om de ernst en de droeve gelatenheid uit te drukken die de gebeurtenis vereiste; zonder erin mee te kunnen gaan brachten ze zelfs waardering op voor de noot van voorzichtige hoop die de priester plaatste - een priester die zelf ook op leeftijd was, een
oude rot
op het gebied van begrafenissen, waar hij gezien de gemiddelde leeftijd van de bevolking verreweg het grootste deel van zijn tijd aan kwijt moest zijn.